Σε μια σειρά 2 άρθρων θα εξετάσουμε γιατί η Ελλάδα έχει μπει σε μια εποχή στην οποία είναι αναγκασμένη να επανα-σχεδιάσει τον Τουρισμό της στη μετα-εποχή του κορωνοϊού, με έναν τρόπο που δεν μπορεί να μοιάζει με καμιάς άλλης χώρας και, άρα, δεν μπορεί να “δανειστεί” στρατηγικές και μεθοδολογίες, τόσο στο μέρος που αφορά την πανδημία όσο και στις στρατηγικές ανάδειξης των Προορισμών της.
Συνοπτικά, ο λόγος είναι ο συνδυασμός κάποιων “συμπτώσεων”: η χώρα μας ανήκει σε μια κλειστή ομάδα στον παγκόσμιο τουρισμό, καθώς είναι μια σημαντική δύναμη και με υψηλή εξάρτηση από αυτόν, έχει κάποια μοναδικά γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά, ενώ οι διεθνείς στρατηγικές αντιμετώπισης του covid, πολύ απλά δεν καλύπτουν τις ελληνικές “ιδιαιτερότητες”.
Α. Η Εξάρτηση από τον Τουρισμό: η Ελλάδα και άλλες 39 χώρες
Σχήμα 1. Οι 40 χώρες με εξάρτηση από τον Τουρισμό (Μεγέθη, ποσοστά και κατατάξεις με βάση στοιχεία του 2019)
Σε ένα εξαιρετικό άρθρο, τον Μάιο του 2020, με τίτλο “Οπτικοποίηση των κρατών με τη μεγαλύτερη εξάρτηση από τον Τουρισμό” (“VisualizingtheCountriesMostReliantonTourism”), η DorothyNeufeld, Ψυχολόγος με εμπειρία στην ανάλυση επενδύσεων και τη γεωπολιτική, προσπάθησε να αποτυπώσει την κατηγοριοποίηση των χωρών που έχουν κάποιου είδους εξάρτηση από τον Τουρισμό (με βάση τα στοιχεία του 2019). Το υπόβαθρο της έρευνάς της ήταν ότι τότε, τον Μάιο του 2020, ήταν ήδη σαφές ότι ο τουρισμός θα ήταν παγκόσμια ένας από τους κλάδους με τις μεγαλύτερες ζημιές από την κρίση της πανδημίας, αλλά και ο κλάδος που θα επηρεαζόταν από σημαντικές αλλαγές όσο πιθανόν κανείς άλλος κλάδος.
Στο άρθρο αυτό παρουσιάζεται αφ’ ενός συνοπτικά η κατάταξη των 20 μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου και αφ’ ετέρου το πόσο αυτές εξαρτώνται από τον Τουρισμό -τη μεγαλύτερη εξάρτηση φαίνεται να έχει το Μεξικό, με 15,4% συνεισφορά του τουρισμού στο ΑΕΠ της χώρας, ακολουθούμενο από την Ισπανία με 14,3% και την Ιταλία με 13%, ενώ η τελευταία της 20άδας, η Νότιος Κορέα, έχει μόλις 2,8% (κυρίως MICE – Συνέδρια κλπ). Η Γαλλία, πρώτη Ευρωπαϊκή χώρα στις διεθνείς αφίξεις, είναι στην 11η θέση με “μόλις” 8,5% εξάρτηση του ΑΕΠ της από τον Τουρισμό.
Αυτό έχει αποτυπωθεί σε ένα εξαιρετικό γράφημα, μέρος του οποίου αποτελεί το Σχήμα 1. Στον κάθετο άξονα η κλίμακα είναι το ποσοστό (%) εξάρτησης από τον τουρισμό, και στον οριζόντιο αποτυπώνονται οι θέσεις εργασίας κάθε χώρας στον τουρισμό (σε χιλιάδες θέσεις). Το χρώμα τής κάθε χώρας δείχνει το μέγεθος του πληθυσμού της: με σκούρο οι μικρές χώρες και με ανοιχτό κίτρινο όσες έχουν πληθυσμό πάνω από 2 εκατομμύρια –να σημειωθεί ότι οι 23 από τις 40 χώρες έχουν πληθυσμό κάτω από 500 χιλιάδες κατοίκους, με μόλις 5 να έχουν πληθυσμό άνω των 10 εκατομμυρίων (ανάμεσά τους και η Ελλάδα).
Πίνακας 1. Θέσεις εργασίας & πληθυσμοί (σε χιλιάδες)
Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας αφορά τις χώρες που η εξάρτηση από τον τουρισμό -όπως εκφράζεται από τις θέσεις εργασίας στον κλάδο ως μέρος του συνόλου τους- είναι πάνω από 18%, σχηματίζοντας ένα top-40 (Πίνακας 1).
Με βάση την κατάταξη, 1η στη λίστα “εξάρτησης” είναι η Antigua & Barbuda, μια μικρή χώρα στις Μικρές Αντίλλες της Καραϊβικής, με πληθυσμό μόλις 100.000 κατοίκους (λίγο μικρότερη από τη Ρόδο) και με εξάρτηση από τον τουρισμό περίπου 91% (όσο περίπου και η Ρόδος και όλη η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου).
Γενικά η πλειοψηφία των χωρών της λίστας, δηλαδή με εξάρτηση από τον Τουρισμό άνω του 18%, είναι μικρές νησιωτικές χώρες, κυρίως της Λατινικής Αμερικής (Καραϊβική).
Προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, στον Πίνακα 2, με βάση τα στοιχεία τού συγκεκριμένου άρθρου έχουμε κάνει έναν πληρέστερο πίνακα για τις 40 χώρες, όπου έχουν αποτυπωθεί εκτός από τον πληθυσμό και την εξάρτηση κάθε χώρας από τον Τουρισμό, και κάποια στοιχεία ακόμη: η ήπειρος, η θέση τής κάθε χώρας στη διεθνή και την ευρωπαϊκή κατάταξη διεθνών αφίξεων, οι αλλοδαποί τουρίστες ετήσια (2019) και το αν η χώρα είναι ηπειρωτική ή αμιγώς νησιωτική.
Έτσι, μερικά ενδιαφέροντα στατιστικά για το παγκόσμιο top-40, που έμμεσα επηρεάζουν την Ελλάδα μέσα από την εξέλιξη της πανδημίας στον παγκόσμιο τουρισμό, είναι τα εξής:
- Μόλις 7 χώρες στις 40 έχει η Ευρώπη, δηλαδή προορισμούς άμεσα “ενδιαφερόμενους” σε εμάς. Οι περισσότερες “τουριστο-εξαρτώμενες” χώρες της λίστας των 40 -και συγκεκριμένα οι 20- είναι στη Λατινική Αμερική, 9 έχει η Ασία, 3 η Ωκεανία και 2 η Αφρική.
Πίνακας 2. Τουριστικές ροές και ειδικά γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά
Μόλις 12 από τις 40 χώρες ΔΕΝ είναι αμιγώς “νησιωτικές”, δηλαδή έχουν ένα βασικό ηπειρωτικό μέρος και είναι πιθανό να έχουν και κάποια νησιά ή και όχι. Οι υπόλοιπες 28 είναι αμιγώς νησιωτικές χώρες. Για την ιστορία να πούμε ότι όλες οι 40 χώρες βρέχονται από θάλασσα, κάτι μάλλον αναμενόμενο.
- Με εξαίρεση την ειδική περίπτωση του Μακάο (που είναι Κινεζική επαρχία και με πολλούς εταιρικούς επισκέπτες), η 1η ηπειρωτική χώρα στην κατάταξη είναι η Μπελίζ στη θέση 15 (με 39% εξάρτηση) και η 1η ευρωπαϊκή είναι το Μαυροβούνιο στη θέση 22 (με 33%). Και οι δύο ωστόσο είναι μικρές χώρες, με πληθυσμό πολύ κάτω του 1 εκατομμυρίου και χαμηλά στις διεθνείς τουριστικές ροές.
- Γενικά, με την εξαίρεση της Μπελίζ που αναφέραμε, στις 20 πρώτες θέσεις είναι όλες νησιωτικές χώρες με πληθυσμό κάτω των 500 χιλιάδων κατοίκων και τουρισμό έως 2,5 εκατομμύρια τουρίστες (με εξαίρεση τις Μπαχάμες που είναι υπολογίσιμος τουριστικός προορισμός με 4,1 εκατ. αφίξεις). Η 1η χώρα στην κατάταξη, με πληθυσμό άνω του 1 εκατομμύριο κατοίκων, είναι η Τζαμάικα, στη θέση 21: 2,9 εκατ. κάτοικοι, 33% εξάρτηση και 4,2 εκατομμύρια διεθνείς αφίξεις.
- η 1η χώρα της λίστας, με τουρισμό άνω των 10 εκατομμυρίων αφίξεων, είναι η Κροατία με 16 εκατ., στη θέση Νο 26 της λίστας (με 25% εξάρτηση) -και η πρώτη που προβάλλει ως ανταγωνιστής της Ελλάδας, αλλά και με κοινά ενδιαφέροντα για την πορεία του παγκόσμιου τουρισμού και τα επιμέρους καταναλωτικά προφίλ τουριστών.
Β. Η ειδική θέση της Ελλάδας στο top-40
Αν δεν προχωρούσαμε παραπέρα, ίσως να μας διέφευγαν κάποιες αξιόλογες επισημάνσεις που μας αφορούν λίγο πιο άμεσα. Με βάση λοιπόν την ανάλυση του πίνακα (Πίνακας 2) και του γραφήματος, η Ελλάδα είναι προφανές ότι έχει κάποιες συγκεκριμένες ιδιαιτερότητες, βρισκόμενη στη θέση Νο 32, με ποσοστό 22% και σχεδόν 850 χιλιάδες θέσεις εργασίας στον κλάδο (Σχήμα 2):
Σχήμα 2. Μεγέθυνση περιοχής ενδιαφέροντος Σχ. 1 για την Ελλάδα
- Η Ελλάδα έχει μια ιδιαίτερη θέση, καθώς στη λίστα υπάρχουν μόνο 12 χώρες που δεν είναι αμιγώς νησιωτικές (χώρες-νησιά), και η χώρα μας είναι 3η σε μέγεθος από αυτές, με μεγαλύτερη την (μη ανταγωνίστρια) Ταϊλάνδη, και αφήνοντας τις ανταγωνίστριες Πορτογαλία και Κροατία στις θέσεις 4 και 7.
- Στη λίστα υπάρχουν μόλις 7 χώρες συνολικά από την Ευρώπη, με την Ελλάδα να είναι η μεγαλύτερη σε πληθυσμό και διεθνείς αφίξεις, με 2η την Πορτογαλία και 3η την Κροατία.
- Υπάρχουν μόλις 12 χώρες με πληθυσμό πάνω από 1 εκατομμύριο κατοίκους και μόλις 6 με πληθυσμό άνω των 5 εκατομμυρίων. Η Ελλάδα είναι η 4η χώρα σε πληθυσμό σε αυτό το top-40 (και 3η από τις μη-νησιωτικές χώρες). Επίσης είναι η 1η μεγαλύτερη χώρα σε πληθυσμό από τις Ευρωπαϊκές αλλά και από όλες τις Μεσογειακές χώρες της λίστας.
- Από άποψη τουριστικής “επιρροής” στις αγορές, η Ελλάδα είναι 2η στη λίστα (με θέση Νο 14 στην παγκόσμια τουριστική κατάταξη), με 1η την Ταϊλάνδη (που είναι 10η δύναμη σε διεθνείς τουριστικές αφίξεις). Ακολουθούν οι ανταγωνιστές μας: στην 3η θέση η Πορτογαλία και στην 4η η Κροατία με οριακές διαφορές.
- Η Ελλάδα είναι επίσης 1η από τις ευρωπαϊκές χώρες της λίστας των 40, με τόσο υψηλή θέση στην παγκόσμια κατάταξη αφίξεων –η επόμενη τουριστική δύναμη στην κατάταξη από την Ευρώπη, Κροατία, έχει τις μισές σχεδόν διεθνείς αφίξεις (22η τουριστική δύναμη με 16 εκατομμύρια τουρίστες). Όλες οι άλλες χώρες με μεγάλες τουριστικές ροές (Γαλλία, Ισπανία, ΗΠΑ κλπ) δεν έχουν τέτοια εξάρτηση από τον τουρισμό και άρα δεν βρίσκονται στη λίστα των 40.
- Η Ελλάδα είναι η 1η μη-νησιωτική (ηπειρωτική) χώρα της λίστας σε αριθμό νησιών, με σχεδόν 3.000 νησιά (11η στην παγκόσμια λίστα με αριθμό νησιών), με περίπου 200 από αυτά να είναι κατοικήσιμα. Συμπεριλαμβανομένων και των νησιωτικών χωρών, είναι η 2η χώρα του top-40 σε αριθμό νησιών, με πρώτη τις Φιλιππίνες (8η παγκόσμια σε αριθμό νησιών). Από τις χώρες της λίστας ακολουθεί 2η σε Ευρωπαϊκό επίπεδο (και 3η σε διεθνές) η Κροατία, με 1.200 νησιά (48 κατοικήσιμα), έχοντας τη θέση 16 στην παγκόσμια κατάταξη νησιών.
- Η Ελλάδα έχει και την 2η ακτογραμμή της λίστας (μετά τις Φιλιππίνες) με την 9η θέση παγκόσμια (15.150 km), ακολουθούμενη στη λίστα από την Κροατία (20ή παγκόσμια με 6.100 km) και ακολούθως την Πορτογαλία (1.800 km). Ως μέτρο σύγκρισης η Ιταλία και η Τουρκία έχουν τη μισή ακτογραμμή της Ελλάδας και η Ισπανία περίπου το 1/3, ενώ η Κίνα μάς συναγωνίζεται οριακά, και η Μεγάλη Βρετανία έχει 10% λιγότερο μήκος!!
Γενικά η Ελλάδα είναι η χώρα με πολύ μεγάλη εξάρτηση από τον τουρισμό (22%), με την σπανιότητα συγχρόνως να είναι: α) μια μεγάλη τουριστική δύναμη σε παγκόσμιο επίπεδο (14η), β) σημαντική σε πληθυσμό χώρα (άνω των 10 εκατομμυρίων), γ) ευρωπαϊκή χώρα και μέλος της ΕΕ, γ) χώρα με πολλά νησιά, που ειδικά ανάμεσα στις ηπειρωτικές χώρες έχει μια εντελώς μοναδική θέση, ενώ και η ακτογραμμή της είναι μια από τις μεγαλύτερες στον κόσμο από τις “τουριστικές” χώρες – νησιωτικές και μη.
Στο επόμενο μέρος (Β’) θα δούμε πώς αυτά τα χαρακτηριστικά οριοθετούν τους τουριστικούς προορισμούς της χώρας ως χώρους τουριστικών ροών, και τους περιορισμούς που αυτό γεννά στην εφαρμογή μεθοδολογιών αντιμετώπισης της πανδημίας αλλά και συνολικής Διαχείρισης Προορισμών στη νέα εποχή.
Μπορείτε να βρείτε το Β' Μέρος του άρθρου εδώ: https://bit.ly/3wDRV7V
(*) Δημήτρης Βασιλείου, BEng, MSc, Επιχειρησιακός Ερευνητής, Ιδιοκτήτης εταιρείας “Authentic Greece-Products & Destinations”, project manager έργου “Τοπικά & Επώνυμα”- email: dvas@apelop.gr
Prof. Μιχάλης Τοανόγλου, PhD, Head of Department – Hospitality Management, Sol International School (SIS), Woosong University, S. Korea- email: toanogloum@icloud.com
** Η κεντρική φωτογραφία του άρθρου προέρχεται από το άρθρο ''Growth of Tourism'' το οποίο βρίσκεται εδώ https://www.geo41.com/tourism-...
